Περί του Ισλάμ

Η επανεμφάνιση  της σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ, κάνει επιτακτική την ανάγκη διερεύνησης του φαινομένου αυτού από ιστορικής πλευράς. Δημοσιεύουμε μια πρώτη προσέγγιση -περίληψη μιας ευρύτερης μελέτης- που δομείται σε τρία μέρη:

Α) ΙΣΤΟΡΙΑ [Η γέννηση του Ισλάμ, συνάντηση με τη Δύση (Βυζάντιο, Ισπανία), Σταυροφορίες εναντίον Τζιχάντ]
Β) ΑΠΟΨΕΙΣ-ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ [βασικές απόψεις (οι άλλες θρησκείες, τζιχάντ, το ενιαίο έθνος…..), Γυναίκες και μειονότητες, Ισλάμ  και  οικονομία, Τα θετικά του Ισλάμ (μελέτη των αρχαίων σοφών)]
Γ)  ΣΗΜΕΡΑ [Το ριζοσπαστικό Ισλάμ]

Τα πρώτα δύο μέρη της περίληψης αυτής έχουν συμπεριληφθεί στη μελέτη: Βλάσης Αγτζίδης, Έλληνες του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό, Αθήνα, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, 2005.

 Η κλιμάκωση της σύγκρουσης της χριστιανικής Δύσης με το Ισλάμ φέρνει και πάλι στην επιφάνεια τις ιστορικές σχέσεις των δύο μεγάλων αυτών κόσμων. Παρότι σ’ αυτή τη φάση η σύγκρουση αφορά κυρίως το φονταμενταλιστικό (ριζοσπαστικό), εν τούτοις ένα κύμα ισλαμικής «αφύπνισης» φαίνεται να συγκλονίζει τις μουσουλμανικές χώρες. Η αιρετική άποψη για τη σύγκρουση των πολιτισμών, που είχε διατυπώσει στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο Σάμιουελ Χάντιγκτον, φαίνεται να επιβεβαιώνεται. Φυσικά, αποτελεί άλλο θέμα το αν η κλιμάκωση αυτή ακολούθησε το φυσικό νόμο ή αν προήλθε ως αποτέλεσμα της κυνικής αντίληψης  περί εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και του Ισραήλ.

Γεγονός πάντως είναι, ότι η παρατήρηση του Χάντιγκτον, ότι υπάρχει ένα εκρηκτικό μίγμα εξαιτίας της έλλειψης οικονομικής ανάπτυξης των μουσουλμανικών χωρών, σε συνδυασμό με την ραγδαία δημογραφική ανάπτυξή τους και τη δημιουργία οργισμένων ανέργων νέων. Οι στρατιές αυτές των ανέργων πιστεύουν ότι θεολογικά κατέχουν την απόλυτη θεία αλήθεια μέσω του αυθεντικού θείου λόγου του Κορανίου, ενώ αντιθέτως οι «άπιστοι» δυτικοί, θεολογικά είναι ανεξέλικτοι, εφόσον δεν έχουν δεχθεί ακόμα το ισλαμικό μήνυμα. Το ίδιο το Κοράνι διδάσκει την ανωτερότητα των μουσουλμάνων: «Είστε ο ευγενέστερος λαός που γεννήθηκε ποτέ στον κόσμο» (Κοράνι, κεφ. 111)  Όμως, η πραγματική βάση της σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ, ανεξάρτητα από τη ιδεολογική χρήση που επιχειρούν διάφορα κέντρα, φαίνεται να είναι αφενός η μεγάλη διαφορά ανάπτυξης μεταξύ του  υπανάπτυκτου Τρίτου Κόσμου -ισλαμικού κατά πλειοψηφία- και της αναπτυγμένης και ευημερούσης Δύσης και αφετέρου η συμπεριφορά του Ισραήλ προς τους Άραβες της Παλαιστίνης και η παρατεινόμενη κατοχή της περιοχής.

Όπως και νάχει το ζήτημα, βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη μιας σφοδρής σύγκρουσης με άγνωστα αποτελέσματα για τις μελλοντικές ισορροπίες. Ο ελληνικός χώρος, βρίσκεται στα ανατολικά όρια της συνάντησης των δύο κόσμων και ιστορικά πλήρωσε βαρύτατα τη γειτνίαση αυτή με τον πληθυσμιακό και εδαφικό του περιορισμό. Ακόμα και το κυπριακό ζήτημα αποτελεί άλλο ένα οδυνηρό κατάλοιπο της συνάντησής μας με το Ισλάμ, άσχετα αν οι σύγχρονες εθνικές αντιλήψεις έχουν σκιάσει πλήρως τις θρησκευτικές διαστάσεις του θέματος αυτού. Η συνάντηση του ελληνισμού με το Ισλάμ, τόσο στην αραβική, αλλά κυρίως στην οθωμανική εκδοχή του, θα αποτελέσει αντικείμενο ενός ιδιαίτερου άρθρου.

Α) ΙΣΤΟΡΙΑ
-Η γέννηση του Ισλάμ

Η θρησκεία του Ισλάμ γεννήθηκε στις αραβικές ερήμους. Για πρώτη φορά οι Άραβες αναφέρονται σε ιστορικές πηγές τον 1^ο π.χ. αιώνα. Πριν την έλευση του Ισλάμ, στην  Αραβία υπήρχε ένας πολύμορφος πολιτισμός πολλών φυλών, που χαρακτηριζόταν από αντιθέσεις. Στον πολιτισμό αυτό συνυπήρχε το κοσμοπολίτικο με το πρωτόγονο και η ζωή της πόλης βρισκόταν πλάϊ με τον νομαδικό τρόπο ζωής. Κύρια θρησκευτικά αντικείμενα στην προϊσλαμική Αραβία ήταν οι πέτρες -κυρίως μαύροι βασαλτικοί λίθοι- οι οποίες θεωρούνταν κατοικίες θεών και ονομάζονταν «bet’ el», δηλαδή «οίκος του θεού». Εξ’ ου και οι βυζαντινοί του 5^ου αιώνα ονόμαζαν «βαίτυλους» τις πέτρες που προέρχονταν από τους μετεωρίτες. Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι κατά τους τελευταίους προϊσλαμικούς αιώνες αναπτύχθηκε κάποια μορφή αραβικού μονοθεϊσμού. H επικοινωνία με τους χριστιανούς και τους εβραίους φαίνεται ότι δημιούργησε ένα πλαίσιο, μέσα στο οποίο εμφανίστηκαν οι μονοθεϊστες χανίφες (hanifes), οι οποίοι απέρριπταν την αρχαία λατρεία. Η λέξη Ιλ και Ιλάχ, με την οποία δηλώνεται ο θεός στις σημιτικές γλώσσες, είναι πανταχού παρούσα. Χανίφες υπήρχαν και στο συγγενικό περιβάλλον του «προφήτη» Μωάμεθ.

Κύρια τελετή των Αράβων πριν τη μουσουλμανική «αποκάλυψη» ήταν το ετήσιο προσκύνημα-συνάντηση σε ένα ιερό τόπο των διαφορετικών φυλών που συνδέονταν με κοινή θρησκεία. Άλλο ένα στοιχείο που θα ενσωματωθεί στο Ισλάμ θα είναι η τελετουργική αποχή από κάποιες πράξεις καθώς και η νηστεία μια ορισμένη εποχή του χρόνου. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες στην Αραβική Χερσόνησο υπήρχαν δεκαπέντε χριστιανικές φυλές, καθώς και ομάδες ανάμικτων πληθυσμών χριστιανο-εβραϊκών πεποιθήσεων.

O Μωάμεθ

Ο ισλαμισμός διαδόθηκε τον 7^ο αιώνα στην Αραβία από τον Μωάμεθ. Ισλάμ σημαίνει «υποτάσσομαι». Το ισλαμικό ημερολόγιο ξεκινά από την ημερομηνία της μετανάστευσης (χίτζρα-hijrah ή Εγίρα στα ελληνικά) του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα το 622 μ.χ. Ο πιστός της νέας θρησκείας, ο μουσουλμάνος, δέχεται να «υποταγεί στο θέλημα του Αλλάχ», του μοναδικού θεού, δημιουργού και αναμορφωτή του κόσμου. Το θέλημα του Αλλάχ εκφράζεται μέσω του θεόπνευστου Κορανίου. Κατά συνέπεια, η γλώσσα και το αλφάβητο του Κορανίου, είναι επίσης ιερά και θεόπνευστα. Η σαχάντα (shahadah)αποτελεί το μουσουλμανικό σύμβολο της πίστης: «Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του». Η διδασκαλία του Μωάμεθ θεωρείται ως η απόλυτη ολοκλήρωση. Ο σεϊχης Χαϊρί που αφοσιώθηκε στη διάδοση του Ισλάμ στη Δύση γράφει: «Δεν θα υπάρξει αλλαγή μετά τον Μωάμεθ, επειδή δεν μπορεί να υπάρξει περαιτέρω βελτίωση των όσων του αποκαλύφθηκαν, γιατί έχουν εφαρμογή και μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάντοτε, από όλους και σε κάθε περίσταση».


Ο Χριστιανισμός και ο Χριστός αναφέρονται σε 15 κεφάλαια του Κορανίου. Στόχος των αναφορών«απεσταλμένος που περιμένει τον απεσταλμένο». Μια από τις αντιφάσεις του Κορανίου αφορά τη φύση του Χριστού. Ενώ θεωρείται θνητός (κεφ. 19), αναφέρεται ως δημιούργημα του θεού, αντίστοιχος με τον Αδάμ. (κεφ. 3)  Βασικό στοιχείο της κορανικής αντιχριστιανικής προσέγγισης είναι η σφοδρή κριτική του δόγματος της Αγίας Τριάδας.

To Ιερό Κοράνι

είναι ο τονισμός της διαφοράς της νέας θρησκείας με τη χριστιανοσύνη της Αραβικής Χερσονήσου. Ο Χριστός -ο οποίος αποκαλείται Ισά Ιμπν Μαριάμ (Ιησούς γιος της Μαρίας)- θεωρείται θνητός προφήτης, πρόδρομος του Μωάμεθ,

Ο ισλαμισμός εξέφρασε παράλληλα και τον πρώϊμο αραβικό εθνικισμό. Η κοινωνική ανάγκη ενοποίησης των αραβικών φυλών σε έναν κράτος διευκόλυνε αποφασιστικά την επικράτηση του ισλάμ. Ο Μπέρναρντ Λιούις στην εξαιρετική μελέτη του για την ιστορία των Αράβων γράφει: «Ο Μωάμεθ αφύπνισε και επανακατηύθυνε τις υπολανθάνουσες δυνάμεις της αραβικής εθνικής αναβίωσης και επέκτασης».

Στην ισλαμική θρησκεία, ειδικά στην ορθόδοξη σουνιτική εκδοχή του, ο ανώτατος λειτουργός είναι ο χαλίφης.

Με την επέκταση του Ισλάμ, οι χαλίφες υιοθέτησαν πολλές από τις νοοτροπίες και τις δομές διακυβέρνησης των βυζαντινών.

Η προσχώρηση των Περσών στο νέο θρησκευτικό δόγμα έδωσε μεγάλη ώθηση στο ισλαμικό ρεύμα, σπάζοντας το αραβικό μονοπώλιο. Οι ειδωλολάτρες Πέρσες υπέστησαν μεγάλες διώξεις από το Ισλάμ. Πιθανότατα, η βίαιη αντιμετώπιση να ώθησε τους Πέρσες στο μαζικό εξισλαμισμό τους.

Το χαλιφάτο καταργήθηκε οριστικά από τον Μουσταφά Κεμάλ Πασά (τον επονομασθέντα Ατατούρκ) στις 3 Μαρτίου 1924. Η σύγκρουση με το Ισλάμ υπήρξε στρατηγική επιλογή του τουρκικού εθνικισμού.

– Συνάντηση με τη Δύση (Βυζάντιο, Ισπανία)

Η ανάπτυξη του Ισλάμ υπήρξε ραγδαία. Το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο που προϋπήρχε είχε ως κύρια χαρακτηριστικά τη χριστιανική βυζαντινή παρουσία, κυρίως ελληνόφωνη, και τη ζωροαστρική περσική. Οι Χαλίφηδες, οι πολεμιστές της νέας θρησκείας, κατάκτησαν ταχύτατα τη Συρία, τη Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ) και την Αίγυπτο. Η πλειονότητα του χριστιανικού πληθυσμού που μιλούσε διάφορες ντόπιες γλώσσες (σημιτικές διαλέκτους και αιγυπτιακά) ή ελληνικά, εξισλαμίστηκε και εξαραβίστηκε. Η Ιερουσαλήμ κατακτήθηκε από τους Άραβες το 638 μ.χ. Μέχρι τότε ήταν μια κλασική χριστιανική πολιτεία, που κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες και Σύριους (Μελχίτες). Ο κατακτητής Χαλίφης Ουμάρ υπήρξε ανεκτικός και δίκαιος, με αποτέλεσμα η πόλη να διατηρήσει τον πολυεθνοτικό και πολυθρησκευτικό της χαρακτήρα. Κατά το διάστημα 634-646 μ.χ. όλα τα ελληνιστικά κέντρα της Μέσης Ανατολής είχαν καταληφθεί [Δαμασκός, Αντιόχεια, Έδεσσα (Ούρφα), Γάζα, Ιερουσαλήμ, Αλεξάνδρεια]. Το Ισλάμ κατέλαβε πολλές περιοχές της Νότιας Ευρώπης, όπως την Κρήτη, τη Μάλτα, τη Σαρδηνία, και τη Σικελία.

Διακόσια χρόνια μετά το θάνατο του Μωάμεθ, το Ισλάμ είχε κατακτήσει μια τεράστια περιοχή που

εκτεινόταν από την Ισπανία μέχρι τη βόρεια Ινδία. Η κατάκτηση της Ισπανίας άρχισε το 711 μ.χ. Η συνεργασία Αράβων και Βερβερίνων -οι οποίοι είχαν εξισλαμιστεί ομαδικά και είχαν αποδεχτεί την αραβική ανωτερότητα- βοήθησε αποφασιστικά για να επιτευχθεί η ισλαμική κυριαρχία στην Ισπανία. Το 732 ο μουσουλμανικός αραβικός στρατός πέρασε τα Πυρηναία. Στο Πουατιέ σταμάτησε η προέλασή τους, νικημένοι σε μια αποφασιστική μάχη από τον Κάρολο Μαρτέλ. Για επτακόσια χρόνια, οι Άραβες θα έχουν υπό την κυριαρχία τους την Ισπανία. Το 1492, οι χριστιανικές δυνάμεις κατέλαβαν την Γρανάδα. Οι τελευταίοι Μουσουλμάνοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία την περίοδο 1639-41.

Η μουσουλμανική επέκταση θα περιλάβει πολλές περιοχές στην Ανατολή. Έφτασε μέχρι  τη Σουμάτρα και την Ιάβα, τη Χερσόνησσο της Μαλαισίας και τμήματα των Φιλιππίνων. Συμπεριέλαβε επίσης περιοχές, όπως η Κεντρική Ασία και η Δυτική Κίνα (το σημερινό Ξιάνγκίγκ).

– Σταυροφορίες εναντίον Τζιχάντ

Η επανεμφάνιση του όρου «Σταυροφορία» και η ενσωμάτωσή του στους κώδικες που χρησιμοποιούν οι δύο μονομάχοι σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες του προέδρου Μπους από τη μια και το ριζοσπαστικό Ισλάμ από την άλλη, απαιτεί καλή γνώση των ιστορικών προϋποθέσεων. Ειδικά σήμερα που ο δρόμος για τους Αγίους Τόπους ταυτίζεται με τους δρόμους του πετρελαίου. Οι σταυροφορίες υπήρξαν η χριστιανική απάντηση στο μουσουλμανικό τζιχάντ, με τη διαφορά ότι επιδίωκαν την επανάκτηση των ιερών Τόπων των χριστιανών και όχι την επέκταση της πίστης με τη βία.

Η απρόσκοπτη προσπέλαση προς τους Αγίους Τόπους υπήρξε βασικό μέλημα των χριστιανών ηγετών πολύ πριν την εμφάνιση των Αράβων και του Ισλάμ. Κατά την προϊσλαμική εποχή, οι Βυζαντινοί διαρκώς μεριμνούσαν για την περιοχή συγκρουόμενοι κυρίως με την άλλη μεγάλη αυτοκρατορία της περιοχής, των ζωροαστρών Περσών. Η πρώτη μεγάλη εκστρατεία για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, έλαβε χώρα στις αρχές του 7^ου αιώνα. Το 614 μ.χ. οι Σασανίδες της Περσίας κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ, πυρπόλησαν το Ναό του Παναγίου Τάφου και απήγαγαν τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ηράκλειος κατάφερε να αντιμετωπίσει τους Πέρσες, να απελευθερώσει τους Άγιους Τόπους και να συντρίψει τελικά τα στρατεύματα των Σασανιδών.

Ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας που κήρυξε Ιερό Πόλεμο κατά του Ισλάμ -με πολύ καθυστέρηση- ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς. Έδωσε θρησκευτικό περιεχόμενο στον πόλεμο. Ως αντίβαρο της μουσουλμανικής ιδέας των μαρτύρων του Τζιχάντ, ανακήρυξε σε χριστιανούς μάρτυρες όσους σκοτώνονταν στη μάχη εναντίον του Ισλάμ. Την πολιτική τους αυτή δεν δέχτηκε η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την εξήγηση ότι η θανάτωση ανθρώπου αντίκειται στο χριστιανικό νόμο.

Στη Δύση, η ιδέα των Σταυροφοριών για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους εμφανίστηκε μετά τη Μάχη του Πουατιέ. Ειδικά από τον 9^ο αιώνα, τους Πάπες της Ρώμης απασχόλησε ο φόβος της εξάπλωσης του Ισλάμ και η ανάγκη κάποιας χριστιανικής αντίδρασης. Εκτός από το φόβο για την επιθετικότητα του Ισλάμ και την αλληλεγγύη των χριστιανών, οι Σταυροφορίες εξέφρασαν τις βαθύτερες επιδιώξεις του Καθολικισμού για επιβολή επί της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επίσης, έδωσαν κοινωνική και ιδεολογική διέξοδο στις φτωχές μάζες της Δύσης, καθώς και σε αρκετούς τυχοδιώκτες άρχοντες που επιζητούσαν λεία και νέα εδάφη. Ο φόβος της ισλαμικής επέκτασης ήταν τέτοιος στη Δύση, ώστε η ιδέα των Σταυροφοριών θα διατηρηθεί μέχρι τον 17^ο αιώνα.

Υπό την επίδραση της Reconquista, δηλαδή του κινήματος για ανάκτηση της Ισπανίας από τους μουσουλμάνους, είχε αναπτυχθεί στη δυτική Ευρώπη η ιδέα για βοήθεια προς τους χριστιανούς αδελφούς της Ανατολής. Οι εισβολές των μουσουλμανικών τουρκομανικών φυλών στη Μικρά Ασία και ειδικώτερα των Σελτζούκων Τούρκων, επηρέασαν τη λαϊκή θρησκευτική ζωή της Δύσης και προκάλεσαν συναισθήματα για εξαπόλυση Ιερού Πολέμου.

Μετά τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, το μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας καταλήφθηκε από

Μάτζικερτ 1071

τους Τούρκους. Η επέκταση των Σελτζούκων θα συνεχιστεί με την κατάκτηση της ελληνικής Αντιόχειας. Αφορμή για την οργάνωση της Α’ Σταυροφορίας, υπήρξε η πρόσκληση για στρατιωτική βοήθεια που απέστειλε ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός προς τον Πάπα Ουρβανό ΙΙ. Η κατάκτηση βυζαντινών περιοχών από τους Σελτζούκους Τούρκους είχε κάνει ανασφαλές το προσκήνυμα στους Αγίους Τόπους. Ο Ουρβανός ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα και ζήτησε από χριστιανούς πρίγκιπες να συμμετάσχουν στη Σταυροφορία, η οποία άρχισε το 1095. Αρχικά οι Σταυροφόροι απείλησαν την Κωνσταντινούπολη αλλά τελικά ο κίνδυνος αποσοβήθηκε. Με τη συμμετοχή ενός σώματος Βυζαντινών, το 1097 κατέλαβαν τη Νίκαια της Βιθυνίας που κατείχαν οι Τούρκοι, την οποία απέδωσαν στους Βυζαντινούς. Οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στο εσωτερικό της Ανατολίας, ενώ ο Αλέξιος ανεκατέλαβε τη δυτική Μικρά Ασία.

Τον επόμενο χρόνο κατέλαβαν την Αντιόχεια και το 1099 οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και ίδρυσαν ένα χριστιανικό κράτος στην Παλαιστίνη και στις ακτές της Συρίας. Συνολικά δημιουργήθηκαν τέσσερα λατινικά κράτη στη Μέση Ανατολή. Τα κράτη αυτά  θα διατηρηθούν αρκετές δεκαετίες, μέχρις ότου ο σουλτάνος της Μοσούλης Ζάνγκι κηρύξει Τζιχάντ κατά των απίστων και καταλάβει την Έδεσσα.

O Σαλαντίν δέχεται την παράδοση των Σταυροφόρων

Η μουσουλμανική επιθετικότητα προκάλεσε την οργάνωση της δεύτερης Σταυροφορίας το 1147. Ο Μανουήλ Α΄Κομνηνός, φοβούμενος τη δράση του Ζάνγκι, διευκόλυνε με εφόδια και οδηγούς την προώθηση των στρατευμάτων στο Νότο. Η Σταυροφορία αυτή έληξε άδοξα μετά την αποτυχία των Σταυροφόρων να καταλάβουν τη Δαμασκό. Η άνοδος του Σαλαντίν -ένος Κούρδου πολεμιστή, ο οποίος βασίλευσε στην Αίγυπτο και ίδρυσε τη δυναστεία των Αγιουμπιδών- μαζί με την αδυναμία επέμβασης των λατινο-ελληνικών δυνάμεων κατά των μουσουλμάνων, δημιούργησαν αρνητικό περιβάλλον για τα λατινικά κράτη της Μέσης Ανατολής. Η σύμπραξη των Βυζαντινών με τους Λατίνους δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα μετά τη μεγάλη ήττα τους στο Μυριοκέφαλο (1176) από τους Τούρκους. Τρία χρόνια αργότερα ο Σαλαντίν θα καταλάβει το Χαλέπι και το 1187 την Ιερουσαλήμ.

Η πτώση της Ιερής Πόλης συντάραξε τους Δυτικούς και προκάλεσε την Γ’ Σταυροφορία. Με ηγέτες τους βασιλείς της Γερμανίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας, οι Σατυροφόροι έφτασαν στην Ανατολή. Κατενίκησαν τους Σελτζούκους, κατέλαβαν την Κύπρο αλλά απέτυχαν να καταλάβουν την Ιερουσαλήμ. Το μεγαλύτερο «επίτευγμα» της Σταυροφορίας αυτής ήταν η κατάληψη της Κύπρου, η οποία μετετράπη σε προκεχωρημένο φυλάκιο των Δυτικών και βάση για τις μελλοντικές τους σταυροφορίες και η οριστική της απόσπαση από τη βυζαντινή επικράτεια. Στην Κύπρο άρχισε μια μεγάλη περίοδος καταπίεσης του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού. Λίγο μετά το τέλος της Σταυροφορίας θα πεθάνει και ο Σαλαντίν, ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του Τζιχάντ, του Ιερού Πολέμου κατά των απίστων.

Η τέταρτη Σταυροφορία θα πραγματοποιηθεί με τν υποκίνηση του πάπα Ιννοκέντιου Γ’. Οι Γάλλοι ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν. Η επαφή ων Σταυροφόρων με τους Βενετούς για τα ζητήματα της θαλάσσιας μεταφοράς τους, θα αποβεί μοιραία για τον ελληνισμό του Βυζαντίου. Οι Βενετοί θα προσπαθήσουν -και θα καταφέρουν τελικά- να στρέψουν αλλού τα στρατεύματα των Σταυροφόρων και να επιτύχουν την καταστροφή του βυζαντινού κράτους. Κατάφεραν να εκτρέψουν τη Σταυροφορία από τον προαποφασισμένο δρόμο, που προέβλεπε απόβαση στην Αίγυπτο, το μουσουλμανικό κέντρο ισχύος εκείνης της εποχής. Ο πάπας αντέδρασε στην εκτροπή αυτή, αλλά η απαγόρευσή του αγνοήθηκε. Τα βενετικά σχέδια ευνοήθηκαν από τις ενδοβυζαντινές έριδες. Ο Αλέξιος Γ’ Άγγελος είχε εκθρονιστεί από το θρόνο και συναυτοκράτορας, μαζί μετο πατέρα του, είχε ανακηρυχθεί ο γιοςτου Ισαάκιου Β’. Ο Αλέξιος ξεκίνησε το 1091 εκστρατεία πρόσκλησης μισθοφόρων για να τον βοηθήσουν να καταλάβει τον θρόνο. Σε επιστολή του προς τον κόμη Ροβέρτο της Φλάνδρας έγραφε ότι στην «Αγιότατη Αυτοκρατορία των Χριστιανών Ελλήνων… δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα. Εκτός από την Κωνσταντινούπολη, την οποία οι εχθροί μας απειλούν να την αποσπάσουν, εκτός εάν μας έλθει σύντομα βοήθεια από το Θεό και από τους πιστούς χριστιανούς Λατίνους… Γι αυτό σπεύσε με όλο το λαό σου, να καταβάλεις όλες σου τις δυνάμεις ώστε τέτοιοι θησαυροί να μην πέσουν στα χέρια τωνΤούρκων και των Πετσενέγκων…» Η Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι ο Αλέξιος Άγγελος «ανέμενε μισθοφόρους από τη Δύση». Ο Β. Βασιλιέφσκι γράφει: «Ο βυζαντινός αυτοκράτορας δε δίστασε να αποκαλύψει μπροστά στα μάτια των ξένων όλο το βάθος του ονείδους, της ατίμωσης και της ταπείνωσης, στο οποίο είχε καταβυθιστεί η Αυτοκρατορία τωνΧριστιανών Ελλήνων.»

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

Έτσι, αγνοώντας πλήρως την απαγόρευση του πάπα για επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης, οι είκοσι χιλιάδες Σταυροφόροι κατέλαβαν τη μεγαλύτερη πόλη του τότε γνωστού κόσμου στις 13 Απριλίου του 1204 και την λεηλάτησαν χωρίς κανένα έλεος. Ο Γοδεφρείδος Βιλαρδουϊνος στο χρονικό του γράφει: «…οι υπόλοιποι που είχαν σκορπιστεί στην πόλη πήρανε πολλά λάφυρα. Τα λάφυρα ήταν τόσο πολλά που κανείς δεν ήξερε να πει πόσα, χρυσάφι και ασήμι και σκεύη και πολύτιμα πετράδια και μετάξια και γούνινα φορέματα από γκρίζο σκίουρο κι από ερμίνα, και όλα τα ακριβά πράγματα που βρέθηκαν ποτέ στη γη… από τότε που χτίστηκε ο κόσμος δεν πάρθηκαν τόσα λάφυρα από μια μόνο πόλη. Ο καθένας πήρε όποιο σπίτι ήθελε και υπήρχαν πολλά. Έτσι εγκαταστάθηκε ο στρατός των προσκυνητών και των Βενετών. Και μεγάλη ήταν χαρά για τα πλούτη και για τη νίκη που τους έδωσε ο Θεός. Γιατί εκείνη που ήταν φτωχοί βρεθήκανε σε πλούτη και πολυτέλεια.»


Η δημιουργία ενός νέου λατινικού κράτους, της Ρωμανίας, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, επέφεραν σκληρό χτύπημα στο μεσαιωνικό ελληνισμό, ο οποίος δεν θα καταφέρει ποτέ να ξεπεράσει τις πληγές του. Παράλληλα ολόκληρος ο ελλαδικός χώρος θα τεθεί υπό την κυριαρχία των δυτικών. Θα παραμείνουν όμως τρία ανεξάρτητα ελληνικά κράτη, το ένα στα Βαλκάνια, το Δεσποτάτο της Ηπείρου, και τα άλλα δύο στη Μικρά Ασία, στη Νίκαια, όπου συνεχίστηκε η αυτοκρατορική διακυβέρνηση και η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Η Δ΄ Σταυροφορία είχε καταστροφικά αποτελέσματα για τον χριστιανισμό. Οι Σταυροφόροι, για τα δικά τους βραχυπρόθεσμα συμφέροντα, κατέστρεψαν το μοναδικό χριστιανικό προπύργιο της Ανατολής που αντιστεκόταν στους μουσουλμάνους εισβολείς. Ψυχολογικά πλέον, οι Έλληνες τοποθετήθηκαν τελείως αντιδυτικά και κάθε ουσιαστική προσπάθεια επανένωσης των δύο εκκλησιών υπονομεύτηκε οριστικά.

Θα ακολουθήσουν και άλλες Σταυροφορίες, μικρές και μεγάλες, που θα εδραιώσουν τη λατινική παρουσία στη Μέση Ανατολή και στην Κύπρο σχεδόν μέχρι τον 16^ο αιώνα.

-Β) ΑΠΟψΕΙΣ-ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ

– βασικές απόψεις (οι άλλες θρησκείες, τζιχάντ, το ενιαίο έθνος…..)

Η ισλαμική πίστη συγκροτεί θρησκευτική κοινότητα (ουμά-ummah) στη βάση της εξουσιοδότησης που έχει λάβει από το θεό να διαδόσει στον πλανήτη τον αποκαλυπτικό του λόγο, μέσω του «ιερού πολέμου», του τζιχάντ (jihad). Όπως αναφέρει ένα ισλαμικό γλωσσάρι, «τζιχάντ» κατά λέξη σημαίνει «αγώνας (στο όνομα του Αλλάχ), πόλεμος για τον επονομαζόμενο «Ιερό Πόλεμο», για την επιβολή της αλήθειας και της δικαιοσύνης σε μια αμφίβολη κατάσταση». Εννοείται ότι σε «αμφίβολη κατάσταση» βρίσκονται όλες οι περιοχές και οι λαοί που δεν έχουν αποδεχτεί τη μουσουλμανική αποκάλυψη. Ο πόλεμος για την επικράτηση του Ισλάμ επιζητείται μέσα από τις σελίδες του Κορανίου: «Μην επιδιώκεται την ειρήνη, για να είστε οι κερδισμένοι» (Κοράνι, κεφ. 47, 35) Οι προτροπές για βία είναι συνήθεις στο Κοράνι: «Φονεύετε τους απίστους όπου και αν τους βρίσκετε», (κεφ. 2) «Όταν συναντάται τους απίστους, κτυπάτε και σφάζετέ τους» (κοράνι, 47).

Με βάση τις μουσουλμανικές αντιλήψεις ο κόσμος χωρίζεται σε τρεις ζώνες: τη ζώνη του Ισλάμ (dar al-Islam), τη ζώνη της ειρήνης (dar as-soulh)και την εμπόλεμη ζώνη  (dar al-harb). H πίστη ότι όλοι οι μουσουλμάνοι ανήκουν στην ίδια κοινότητα οδήγησε στη διαμόρφωση ενός ισλαμικού εξισωτισμού, όπου ευνοούνταν η κυριαρχία των πιστών εις βάρος των οπαδών των άλλων θρησκειών. Σύμφωνα με το κήρυγμα του Μωάμεθ, οι «άπιστοι» που μένουν απαθείς στην «αποκάλυψή» του στιγματίζονται ως άνθρωποι που δεν σκέφτονται και παραλληλίζονται με τα κτήνη. Οι χριστιανοί και οι εβραίοι, παρότι αναγνωρίζονταν ως «λαοί της Βίβλου» (ahl al-kitab), ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν έναν κατα κεφαλήν φόρο, τον επονομαζόμενο τζιζιά (jizyah): «Πολεμήστε όσους δεν πιστεύουν… ακόμα και αν είναι λαοί της Βίβλου, μέχρι να αναγκαστούν να πληρώσουν κεφαλικό φόρο σαν αναγνώριση της υποταγής τους.» (Κοράνι, κεφ. 9, 29)

Το Ισλάμ απαιτεί από τους πιστούς του την πλήρη υποταγή: «Ο Αλλάχ αγόρασε από τους πιστούς του τη ζωή τους και τα πλούτη τους. Και τους έδωσε για αντάλλαγμα τους Κήπους του Παραδείσου. Θα πολεμήσουν, θα σκοτώσουν και θα σκοτωθούν.» (Κοράνι, κεφ. 5)  Το κίνητρο που προσφέρει για το θάνατο είναι ιδιατέρως επιθυμητό. Στο κεφάλαιο (σούρα) 56 με τίτλο «Αυτό που έρχεται» ο Παράδεισος είναι ένας θαυμάσιος κήπος, όπου οι εκλεκτοί θα δοξάζουν εν ειρήνη τον Αλλάχ, τρώγοντας ξεσπέσια τροφή, ξαπλωμένοι σε μεταξωτά στρωσίδια παρέα με πανέμορφες γυναίκες, μαυρομάτες, άριστης αγνότητας και καθαρότητας. Το Κοράνι (κεφ. 37) αναφέρει: «Οι πιστοί δούλοι του θεού θα έχουν πολύτιμες ανταμοιβές. Θα έχουν γλυκούς καρπούς και θα είναι τιμημένοι στους κήπους των απολαύσεων, αναπαυόμενοι σε πολυθρόνες κι’ αντικρύζοντας ο ένας τον άλλον. Θα περνά από χέρι σε χέρι ένα κύπελλο με τρεχούμενο νερό, που θα είναι δροσερό και γλυκό για όσους πίνουν, και δε θα τους ερεθίζει και δε θα τους μεθά, και θα έχουν δίπλα τους παρθένες γυναίκες με μεγάλα λαμπερά μάτια, που θα μοιάζουν με μικρά καλοφυλαγμένα αυγά.»
Ο Μωάμεθ υπόσχεται στους πιστούς του ότι όλες τους οι επίγειες γυναίκες θα έχουνξαναπάρει την ομορφιά τους, αλλά τον τόνο στη ζωή τους θα δίνουν οι γαλανομάτες, τα ουρί: «Αυτές τις εταίρες που δεν τις έχει αγγίξει κανένας προηγουμένως, ούτε άνθρωπος, ούτε άγγελος, θα είναι μαζί τους μέσα σε όμορφες σκηνές.» (Κοράνι, Ο φιλάνθρωπος, 55, 54.)  Η μεταγενέστερη μουσουλμανική παράδοση προβλέπει ότι ο πιστός στον Παράδεισο θα έχει εβδομήντα, ειδικώς πλασμένες γι’ αυτόν, εταίρες, πάντα όμορφες με ανανεούμενη συνεχώς την παρθενικότητά τους. Επίσης, ο πιστός θα βρίσκεται στην κατάσταση της νεότητάς του, θα έχει το ύψος του Αδάμ, τη δύναμη εκατό ανδρών και η ερωτική του διάθεση θα αυξάνει συνεχώς.  Όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός της Άλωσης Σφρατζής, ο Μωάμεθ ο Β’ ο Πορθητής στο λόγο που εκφώνησε προς τους στρατιώτες του, λίγο πριν την τελική έφοδο κατά της Κωνστατινούπολης, ανέφερε τα εξής: «Και εάν και εξ ημών τινές αποκτανθώσιν… καλώς οίδατε δια του ημετέρου κοράν τι φησίν ο προφήτης, ότι ο αποθανών εν καιρώ τοιούτω ολόσωμος εν τω παραδείσω μετά του Μωάμεθ αριστήσει και πιεί, και μετά παίδων και μετά γυναικών ωραίων και παρθένων εν τόπω χλοερώ και μεμυρισμένον άνθεσιν αναπαυθή, και εν λκουτροίς ωραιοτάτης λουσθή και εν εκείνω τω τόπω εκ θεού έξει ταύτα.» (Γεωργίου Ζώρα, «Αι τελευταίαι προ της Αλώσεως δημηγορίαι Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου και Μωάμεθ του Πορθητού», Αθήνα, εκδ. Σπουδαστήριον Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, 1959)

Η αίσθηση της συμμετοχής στην ίδια κοινότητα χαρακτηρίζει το σύνολο της μουσουλμανικής κοινωνίας. Το συναίσθημα της ανωτερότητας των μουσουλμάνων αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της θρησκείας αυτής. Το Ισλάμ θεωρεί ότι οι μη μουσουλμάνοι συγκροτούν κατώτερες κοινωνίες: «Θα φτάσει σύντομα η μέρα που οι άπιστοι θα εύχονται να ήταν μουσουλμάνοι» (Κοράνι, κεφ. 15)

Οι πνευματικές και υλικές πλευρές της ζωής αντιμετωπίζονται με ενιαίο τρόπο. Στο Κοράνι δεν διαχωρίζονται οι ηθικές επιταγές από τις νομικές διατάξεις. Έτσι ρυθμίζονται, εκτός από τις σχέσεις του ανθρώπου με το θείο, και οι καθημερινές, κοινωνικές σχέσεις. Το ισλαμικό Δίκαιο είναι γνωστό με το όνομα σαρία (Shariah). Κατά συνέπεια, το Ισλάμ δεν αποτελεί μόνο θρησκευτική αντίληψη αλλά και κρατική επέμβαση στις σχέσεις των ανθρώπων. Αυτή είναι και η θεμελιώδης διαφορά του από το χριστιανισμό.

Ο διαχωρισμός του θρησκευτικού από το κοσμικό στις μουσουλμανικές κοινωνίες δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί. Για παράδειγμα, στην Τουρκία ο διαχωρισμός που έγινε από τον Κεμάλ Ατατούρκ, ήταν αποτέλεσμα μιας ανώμαλης κοινωνικής και ιδεολογικής κατάστασης με αξεπέραστες έως σήμερα συνέπειες. Συγκεκριμένα, οι εθνικιστές, οι οποίοι είχαν εξοντώσει με γενοκτονίες τους χριστιανικούς λαούς, επεχείρησαν -αυτονομούμενοι από το ισλαμικό ιερατείο- να ενδυθούν, βιαίως και παραμορφωμένα, το αστικό ένδυμα των θυμάτων τους.

Oι αντιλήψεις αυτές, συνδυασμένες με την κοινωνική καταπίεση των μη μουσουλμάνων, οδήγησαν σε ραγδαία επικράτηση της νέας θρησκείας. Έναν μόλις αιώνα μετά το θάνατο του «προφήτη», ο ισλαμικός κόσμος απλωνόταν από την Ισπανία μέχρι την Κεντρική Ασία και την Ινδία.

- Γυναίκες και μειονότητες

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ισλαμικές απόψεις για τις γυναίκες και τις θρησκευτικές μειονότητες. Το Κοράνι, δεν είναι ιδιαίτερα σκληρό με τις γυναίκες. Προσφέρει σ’ αυτές προστασία, όπως στα ορφανά παιδιά και στα διανοητικά καθυστερημένα άτομα.

Σαφώς τις θεωρεί υποδεέστερες από τους άντρες: «Οι άντρες είναι υπεύθυνοι για τις

γυναίκες επειδή ο Αλλάχ έφτιαξε τον άντρα να υπερέχει από τη γυναίκα και επειδή οι άντρες ξοδεύουν την περιουσία τους για να υποστηρίξουν τις γυναίκες. Οι καλές γυναίκες έτσι είναι υπάκουες και δεν αποκαλύπτουν τα απόκρυφα σημεία  τους. Εκείνες που δε θα πειθαρχήσουν, προειδοποιείστε τες, βαλτε τες σε χωριστά κρεβάτια και χτυπήστε τες. Αν μετά σας υπακούσουν, συγχωρήστε τες. Ο Αλλάχ είναι Μεγάλος, Ύψιστος.» (Κοράνι, κεφ. 4, 34) Στην κατηγορία «απόκρυφα σημεία» περιλαμβάνονται το κεφάλι, οι αστράγαλοι και τα χέρια. Η πολυγαμία είναι θεσμοθετημένη στο Ισλάμ. Η απώλεια της παρθενιάς και η απιστία είναι θανάσιμα αδικήματα. Βασικό χαρακτηριστικό της ανδροκρατούμενης μουσουλμανικής κοινωνίας είναι η ζήλια και η καχυποψία για το γυναικείο φύλο. Ακραίο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης και προσπάθειας ελέγχου της γυναικείς σεξουαλικότητας είναι ο ευνουχισμός των κοριτσιών με την κλειτοριδεκτομή. Η μέθοδος αυτή επιβιώνει κυρίως μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής.

Όσον αφορά τις μειονότητες -που πολλές φορές ήταν πλειονότητα του κατακτημένου πληθυσμού- το Ισλάμ τις αντιμετωπίζει ως υποδεέστερες κοινωνικές ομάδες. Το παιδομάζωμα, υπήρξε μια συστηματική τακτική του αραβικού και του τουρκικού Ισλάμ κατά των χριστιανών και των εβραίων, σχεδόν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι η περιβόητη μουσουλμανική ανοχή ήταν «ένα κωδικοποιημένο σύστημα νόμιμης τυραννίας», η οποία δημιουργούσε για τις μειονότητες «μια φυλακή από την οποία έβγαινε κανείς μόνο αν είχε φτερά ή αλλαξοπιστούσε.» Το νομικό σύστημα των υποτελών δημιουργήθηκε από τον χαλίφη Ομάρ Β’. Σύμφωνα με αυτό οι ανήκοντες στις μειονότητες όφειλαν να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο, ως ένδειξη υποταγής στο Ισλάμ. Επίσης, η ιδιοκτησία της γης τους πέρασε στη μουσουλμανική κοινότητα. Για να την καλλιεργούν έπρεπε να πληρώνουν ειδικό φόρο. Ο Τζον Λαφίν, ένας από τους γνωστούς συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τη Μέση Ανατολή, γράφει: «Απαγορευόταν η ανέγερση νέων εκκλησιών, η αναστήλωση των παλιών και η χρησιμοποίηση θρησκευτικών συμβόλων, όπως ο σταυρός. Οι ντχιμμίς (τα προστατευμένα άτομα) έπρεπε να ζουν σε απομονωμένη περιοχή και σε φτωχόσπιτα. Γάμος, ερωτική επαφή με μουσουλμάνα και βλασφημία κατά του Ισλάμ, επέσυραν την ποινή του θανάτου. Οι μουσουλμάνοι δεν έπρεπε να συναναστρέφονται με του ντχιμμίς, στους οποίους δεν επιτρεπόταν να καταθέτουν στο δικαστήριο κατά μουσουλμάνου και δεν είχαν καμιά εξουσία πάνω του. Δεν επιτρεπόταν στους υποτελείς να φέρουν όπλα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ζωή τους, ενώ διάφορα μέτρα ρύθμιζαν το χρώμα και το στιλ των φορεμάτων τους, επιβάλλοντας κακόγουστα και γελοία ενδύματα. Στους δρόμους ξεχώριζαν εύκολα και προκαλούσαν το χλευασμό. Για να διακρίνονται στα δημόσια λουτρά τους υποχρέωναν να φορούν ένα μικρό κουδούνι στο λαιμό. Μόνο οι μουσουλμάνοι μπ να έχουν άλογ αή καμήλες. Οι ντχιμμίς είχαν μόνο γαϊδούρια …Δεν έπρεπε να κάνουν κάτι που θα ενοχλούσε τους μουσουλμάνους, έτσι εκτελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα σιωπηλά και δε μπορούσαν να θρηνήσουν δημόσια έναν προσφιλή τους εχθρό… Έπρεπε να σηκωθούν και να παραμείνουν όρθιοι μπροστά σε μουσουλμάνο, να του μιλούν με σεβασμό, να παραμερίζουν για να περάσει πρώτος και να βαδίζουν στο αριστερό του πλευρό -η ακάθαρτη πλευρά για τους μουσουλμάνους.«

Η αρνητική αντιμετώπιση των θρησκευτικών κοινοτήτων και η θεώρησή τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας επιβιώνει μέχρι σήμερα στις χώρες που προήλθαν από τον παλιό μουσουλμανικό κόσμο. Αρκετές αρνητικές διακρίσεις διατηρήθηκαν από τα εθνικιστικά κινήματα που προσπάθησαν να κρατήσουν κάποια απόσταση από το Ισλάμ, όπως οι νεότουρκοι και οι κεμαλικοί στην Τουρκία, και οι μπααθιστές στον αραβικό κόσμο. Η μουσουλμανική υπεροψία χρησιμοποιηθήκε από τους Τούρκους εθνικιστές για την ολική εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων με πρωτοφανείς γενοτονίες στις αρχές του 20ου αιώνα. Την ίδια μουσουλμανική υπεροψία χρησιμοποίησαν και οι μπααθικοί για την εδραίωση τις κυριαρχίας τους. Χαρακτηριστικός είναι ό λόγος που εκφώνησε ο πρόεδρος της Αιγύπτου Σαντάτ το 1972, κατά τον εορτασμό της επετείου γέννησης του Μωάμεθ: «Πιστεύουμε, όπως μας διέταξε ο Αλλάχ, ότι είμαστε έθνος εκλεγμένο πάνω απ’ όλα τα έθνη… Ο Αλλάχ μας διόρισε εκτελεστές της υψηλότερης των αποστολών».

-Ισλάμ  και  οικονομία

Η οικονομική καθυστέρηση του μουσουλμανικού χώρου αποτελεί μια από τις αιτίες της εμφάνισης του ριζοσπαστικού, εξτρεμιστικού Ισλάμ. Πολλές φορές στην επιχειρηματολογία μουσουλμάνων διανοούμενων, που δεν ανήκουν απαραίτητα στο χώρο των εξτρεμιστών, η Δύση θεωρείται ως αιτία της οικονομικής καθυστέρησης. Ειδικά οι Άραβες πιστεύουν βαθύτατα ότι η Δύση είναι υπεύθυνη για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Δε λαμβάνουν καθόλου υπόψη ότι η Δύση, ως χώρος υποδοχής εκατομμυρίων μεταναστών, έδωσε λύση στα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα των πληθυσμών αυτών, ούτε ότι μέσω της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης μεταφέρθηκε στο μουσουλμανικό κόσμο όλη η γνώση που συσσώρευσε ο δυτικός κόσμος για αιώνες. Επίσης, δεν υπολογίζεται το δεδομένο ότι η δυτική ανάπτυξη αναβάθμισε την αξία του πετρελαίου -ενός άχρηστου μέχρι τότε προϊόντος- σε πολύτιμο, ούτε ότι οι ενεργειακές ανάγκες της Δύσης, μετέτρεψαν τις άγονες περιοχές τους σε προσοδοφόρες.

Με μια  καλύτερη ανάγνωση πολλών παραγόντων, η αλήθεια για την αναπτυξιακή υστέρηση φαίνεται να είναι διαφορετική. Καταρχάς ο ισλαμικός κόσμος μέχρι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου συγκροτούσε έναν αυτόνομο πολιτικό πόλο υπό την κυριαρχία των Οθωμανών και του Χαλιφάτου που έδρευε στην Κωνσταντινούπολη. Η οικονομική αποτελμάτωση προϋπήρξε της ανάπτυξης οικονομικών σχέσεων με τη Δύση.

Κατά συνέπεια, οι προϋποθέσεις για την οικονομική καθυστέρηση δημιουργήθηκαν εντός του μουσουλμανικού πολιτικού πλαισίου. Επιπλέον, η ίδια η φιλοσοφία του Ισλάμ οδήγησε στην οικονομική υπανάπτυξη. Και αυτό γιατί το Ισλάμ προήλθε και απευθυνόταν σε προκαταλιστικές μορφές οργάνωσης. Ο Μαξ Βέμπερ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός δεν αναπτύχθηκε στο Ισλάμ επειδή η ιδεολογία που κυριαρχούσε ερχόταν σε αντίθεση με τον απαραίτητο ορθολογισμό. Βασικοί όροι που επιτρέπουν την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου είναι απαγορευμένοι για το Ισλάμ. Ο δανεισμός χρημάτων με τόκο θεωρείται σοβαρό παράπτωμα. Ομοίως παραπτώματα θεωρούνται οι έμμεσοι φόροι σε αγαθά πρώτης ανάγκης και οποιαδήποτε πώληση για την οποία υπάρχει το στοιχείο της αβεβαιότητας ή του κινδύνου. Επίσης οι ισλαμικοί νόμοι για το εταιρικό δίκαιο και την κληρονομιά λειτουργούν εξίσου αντιπαραγωγικά. Οι νόμοι που ρυθμίζουν τη σύσταση των εταιρειών επιβάλλουν τη διάλυση της εταιρείας όταν πέθαινε ένας συνεταίρος. Επίσης, όσον αφορά την κληρονομιά, όλοι οι συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού, είχαν δικαιώματα σε τμήμα της περιουσίας. Οι απόψεις αυτές οδήγησαν κάποιους ηγέτες μουσουλμανικών χωρών (Λιβύη, Ιράν, Πακιστάν) να επεξεργαστούν  ένα ισλαμικό οικονομικό σύστημα που να συνδυάζει τις αξίες του Ισλάμ με τις σύγχρονες ανάγκες. Ο «τρίτος δρόμος» του Καντάφι στη Λιβύη εξέφρασε αυτές ακριβώς τις αντιλήψεις.

Ένα άλλος παράγοντας που οδήγησε στη σημερινή οικονομική υπανάπτυξη, είναι το γεγονός ότι τα κράτη του ισλαμικού κόσμου -από την Τουρκία μέχρι τις αραβικές χώρες-δημιουργήθηκαν και κυριαρχήθηκαν από αυταρχικές στρατιωτικές ελίτ, οι οποίες ενθάρυναν τη δημιουργία οικονομικών μονοπωλίων και διαμόρφωσαν μια κρατικοδίαιτη γραφειοκρατική τάξη, ως αντιστάθμισμα της έλλειψης αληθινών αστών.

– Τα θετικά του Ισλάμ (μελέτη των αρχαίων σοφών)

Η ισλαμική αρχιτεκτονική έδωσε σπουδαία δείγματα, όπως το Μαυσωλείο του Ταμερλάνου στη Σαμαρκάνδη, το Γαλάζιο Τέμενος στην Ιερουσαλήμ, το Τατζ Μαχάλ στην Ινδία, το ανάκτορο στην Αλάμπρα της Γρανάδας κ.ά.

Οι Άραβες μουσουλμάνοι μετέφεραν στην Ισπανία την τεχνογνωσία της Ανατολής. Η υδρολογική τεχνολογία (οι τεχνόμυλοι) ήρθε από τη Συρία και το η δημιουργία αρδευτικών καναλιών από το Ιράν.

Ο εξισλαμισμός των Περσών δημιούργησε τις βάσεις για την εμφάνιση μιας σημαντικής περσικής λογοτεχνίας, βασισμένης σε μια περσοαραβική γλώσσα.

Γύρω στον 8^ο μ.χ. αιώνα, αφού το αραβικό Ισλάμ ξεπέρασε την αρχική πρωτόγονη ορμή και την αναζήτηση λείας, με κέντρο την Αλεξάνδρεια συνέβη μια αραβική Αναγέννηση. Κατά την περίοδο των Αββασιδών Χαλιφώναξιοποιήθηκε η παλιότερη ελληνική σκέψη. Τα  αρχαία ελληνικά έργα άρχισαν να μεταφράζονται στην αραβική γλώσσα. Έργα των μεγάλων Ελλήνων μηχανικών όπως ο Κτησίβιος, ο Φίλων και ο Ήρων μελετώνται συστηματικά. Το ίδιο συμβαίνει και με τα έργα των Ελλήνων μαθηματικών και φιλοσόφων. Γνωμικά και απόψεις των Ελλήνων φιλοσόφων εντάχθηκαν στη μουσουλμανική παράδοση μέσω των Χαντίθ, δηλαδή των γραπτών ή προφορικών παραδόσεων που αφορούν λόγια και έργα των μωάμεθ και των συντρόφων του.

Η πνευματική παραγωγή του Ισλάμ, που βασίστηκε στην ελληνική κληρονομιά, τροφοδότησε την ακόμα καθυστερημένη καθολική Δύση με μια απαραίτητη γνώση. Έτσι, το αραβόφωνο Ισλάμ και οι ελληνόφωνοι Βυζαντινοί λόγιοι, που συνέχιζαν την ελληνική παράδοση, θα αποτέλεσουν τις δύο βάσεις για τη  μεγάλη Αναγέννηση της Δύσης.

Γ)  ΣΗΜΕΡΑ
– Το ριζοσπαστικό Ισλάμ

Μοχλός της «αφύπνισης» των μουσουλμανικών μαζών είναι οι ριζοσπάστες του Ισλάμ. Η αντιδυτική τους αντίληψη ριζώνει και μεγενθύνεται στις περιοχές καθαρών εθνικών συγκρούσεων, όπως η Παλαιστίνη και η Τσετσενία. Η αμφισβήτηση στοιχειωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων από αυταρχικά κράτη, ωθεί τους ηττημένους να βρουν καταφύγιο στο θρησκευτικό τους δόγμα και ειδικώτερα στην πιο επιθετική εκδοχή του. Ακριβώς αυτές οι εθνικές εστίες συγκρούσεων, επιτρέπουν στο επιθετικό Ισλάμ να σχηματοποιήσει τις παγκόσμιες αντιθέσεις και να τις εμφανίσει ως σύγκρουση των απίστων με τον κόσμο του Ισλάμ. Επιτρέπουν επίσης να προβάλλει ως μοναδική προοπτική για δικαίωση, την καταστροφή του «κακού» μέσω του Ιερού Πολέμου (Τζιχάντ). Το συναίσθημα της ήττας και της απόρριψης από τη μια, αλλά και της εκδίκησης και της δικαίωσης από την άλλη, διαχέεται σ’ ολόκληρο το μουσουλμανικό κόσμο. Με την ύπαρξη κατάλληλων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών δημιουργείται ένα εκρηκτικό μίγμα.

Ο Χασάν Ελ Μπάνα, ιδρυτής του κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων, θεωρούσε θεμελιώδη αρχή τη θεώρηση ότι: «οι εβραίοι και οι δυτικοί δεν καταλαβαίνουν παρά μόνο μία γλώσσα, εκείνη του αίματος.» Στο βιβλίο του «Five Tracts» γράφει: «Εμείς πιστεύουμε ότι ο μουσουλμάνος είναι υποχρεωμένος να δώσει το πρόσωπό του, το αίμα του και τα αγαθά του, για να εκπληρώσει το χρέος του, δηλαδή να οδηγήσει την ανθρωπότητα με το φως του Ισλάμ και να υψώσει τη σημαία του ψηλά επάνων από το χώρο της γης.»

Βασικός οδηγός δράσης του ριζοσπαστικού ισλαμικού κινήματος θεωρείται ότι είναι ένα βιβλίο, γραμμένο το 1964, του Σαγιέντ Κουντμπ -μέλους των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου- με τίτλο  «Ma‘alim fi–l tarik« (Ορόσημα). Τα κείμενα αυτά, που δημοσίευσε ο Γιώργος Καραμπελιάς στο βιβλίο του «Ισλάμ και παγκοσμιοποίηση», είναι ιδιατέρως αποκαλυπτικά της νέας επιθετικής ιδεολογίας που διαδίδεται ταχύτατα στον ισλαμικό κόσμο. Μεταξύ άλλων ο Κουντμπ αναφέρει: «…ο δυτικός κόσμος δε διαθέτει τίποτα που θα μπορούσε να πείσει την ίδια της τη συνείδηση ότι αξίζει τον κόπο να επιβιώνει και η «δημοκρατία» του ολοκληρώθηκε σαν αποτυχία… Χρειάζεται μια νέα ηγεσία που θα μπορεί ταυτόχρονα να συντηρεί και να αναπτύσσει τονυλικό πολιτισμό, τον οποίο κατέκτησε η ανθρωπότητα χάρις στην ευρωπαϊκή ευφυϊα της υλικής καινοτομίας, αλλά που παράλληλα θα μπορεί να προσφέρει στην ανθρωπότητα νέες, σταθερές, ολοκληρωμένες αξίες, καθώς και μια αυθεντική, θετική, ρεαλιστική πρόταση. Και όνο το Ισλάμ διαθέτει αυτές τις αξίες και αυτή τη μέθοδο… Ήρθε η ώρα του Ισλάμ… « (Καραμπελιάς, 93)

Το ίδιο το Κοράνι δίνει τη απαραίτητη βάση για την ανάπτυξη του ριζοσπαστικού Ισλάμ με τις αναφορές του ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί μέχρι να κυριαρχήσει η δικαιοσύνη (η ισλαμική εννοείται) και η πίστη στο μόνο θεό. (κεφ.  2)

Στο κεφάλαιο του Κορανίου με τίτλο «Τα λάφυρα» αναφέρεται ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί «έως ότου παύσει ο πειρασμός και δε θα υπαρχει άλλη θρησκεία εκτός από την του μοναδικού θεού» (Νικολακάκης, 85) Οι ριζοσπάστες μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ήρθε η ώρα τους ώστε, βασισμένοι στο Κοράνι, να εξισλαμίσουν τον δυτικό κόσμο. Ο Κουντμπ γράφει: «Σήμερα όλος ο κόσμος ζει σε μια κατάσταση ζαχιλίγια (προ-ισλαμικής άγνοιας)… Εμείς, χωρίς καμιά αμφιβολία, γνωρίζουμε κάτι το εντελώς καινούργιο που η ανθρωπότητα αγνοεί και δεν μπορεί να κατασκευάσει! Και αυτό το καινούργιο θα πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί στηνπράξη… Πώς όμως θα αρχίσουμε αυτή την ισλαμική ανάσταση; Θα πρέπει μια πρωτοπορία να αποφασίσει να προχωρήσει μέσα στη ζαχιλίγια που βασιλεύει πάνω σε ολόκληρη τη γη…»

Από διαδήλωση στο Λονδίνο

Η αντιμετώπιση των Δυτικών όχι μόνο ως απίστων αλλά και ως εκμεταλλευτών του μουσουλμανικού κόσμου δεν αποτελεί μόνο προσέγγιση των ριζοσπαστών. Για παράδειγμα, Ο Σεϊχης Χαϊρί, που διαμένει στην Αγγλία, και θεωρείται ήπιων τόνων μουσουλμάνος ακτιβιστής γράφει: «Το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα, όλα του μουσουλμανικά εδάφη είχαν περάσει κάτω από την αρπάγη αόρατων κερδοσκοπικών ελέγχων των Δυτικών και προσφάτως, των Ιαπωνικών πολυεθνικών και πολυπρόσωπων οικονομικών υπηρεσιών, των οποίων τα κέντρα διοίκησης βρίσκονταν στη Γουόλ Στρίτ, στο Λονδίνο, στο Τόκιο και στη Φρανκφούρτη.»


Σοβαρή ώθηση στη διάδοση των ριζοσπαστικών ιδεών έδωσε η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν και ο ακραίος λόγος του Χομεϊνί, ο οποίος στα τέλη του Μαρτίου του 1989, λίγο πριν το θάνατό του δήλωνε: «Ο Αλλάχ μας κατέστησε υπεύθυνους για την υπεράσπιση του Ισλάμ και οφείλουμε να ακολουθήσουμε τους κανόνες του τζιχάντ, επειδή η Ανατολή και η Δύση θέλουν να στερήσουν από τους μουσουλμάνους τις ελευθερίες τους.»

_____________________________________________

Αναδημοσίευση μελέτης του Βλάση Αγτζίδη

από το pontosandaristera.wordpress.com