Θρησκευτικός ήταν ο διαχωρισμός της προσφυγιάς και της ανταλλαγής πληθυσμών της δεκαετίας του 20 και άλλων (η καταναγκαστική κινητικότητα των πληθυσμών Μικρασίας και Βαλκανίων στον εικοστόν αιώνα, μόλις και μετά βίας είναι μικρότερη από την περίοδο των επιδρομών του τέλους της αρχαιότητας), θρησκευτική είναι και η συμβολική επαναφορά της λειτουργίας στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Βλέπω από διαφημιστικά σε αφισέτες ότι οργανώνονται εκδρομές και από Θεσσαλονίκη, μέσω Αγκύρας και Ορντού, συνδυασμένες με επισκέψεις στον Πόντο και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά το επίκεντρο είναι η μονή. Η υπόθεση, πέρα από τη συγκίνηση, έχει πολλές πτυχές, άλλες αισιόδοξες και άλλες παγιδευτικές. Ας προσέξουμε.
Πρώτα απ' όλα, η Σουμελά είναι μουσείο. Ταυτόχρονα, και μνημείο υπό αναστήλωση.Για τους Τούρκους πολιτιστικάριους των οποίων η Πολιτιστική Πρωτεύουσα του 2010 τα πάει γενικώς μια χαρά, καλύπτεται ένα σημαντικό κενό και ένας πανευρωπαϊκός «δισταγμός» ως προς την πρόθεση της γείτονος να δείξει πρόσωπο ανεκτικότητας ως προς θρησκευτικές πεποιθήσεις, με δεδομένο ότι το Ισλάμ, γενικά, βρίσκεται υπό δυσπιστία σε μέρη της Ευρώπης. Ενας λαός λοιπόν που κατηγορεί ένα κράτος για γενοκτονία φαίνεται ότι του επιτρέπεται να επιστρέψει με θρησκευτική τελετή στο συμβολικό κέντρο της λατρείας του. Δεν είναι λίγο για την Τουρκία, όπως δε θα είναι και εκτός λογικής το να ζητηθεί να υπάρξει λατρεία του Αλλάχ, έστω συμβολική, και σε άλλα, εντός ή εκτός Τουρκίας παλαιά τεμένη, που είτε είναι μουσεία είτε μνημεία.
Αυτά ας τα λύσουν οι εξωτερικάριοι, εφόσον ασχολούνται. Στο εσωτερικό μέτωπο, το ρωσικό ενδιαφέρον για το γεγονός είναι σύνθετο και εάν υπάρξουν οριακές εκδηλώσεις εθνοτοπικού χαρακτήρα, η θέση του Οικουμενικού Πατριάρχη, ο οποίος και ζήτησε τη λειτουργία, είναι κρίσιμη. Δεν είναι θέμα εθνικισμού όσο ζήτημα ισορροπιών στην ενδοορθόδοξη διαφορά απόψεων μεταξύ Πατριαρχείου και άλλων Εκκλησιών, ως προς τη διοίκηση επαρχιών, από τις χανσεατικές πόλεις της Βαλτικής έως τη νήσο Φάρο της Αλεξάνδρειας. Δε χρειάζονται πολλές λεπτομέρειες (όποιος πάντως επιθυμεί, μπορεί να μου ζητήσει με ένα e-mail διευκρινίσεις), αλλά καταλαβαίνουμε όλοι ότι δεν πρέπει να θεωρούμε τη λειτουργία στη Σουμελά ζήτημα παραχώρησης, αλλά δικαίωμα του ευρωπαϊκού κεκτημένου και ότι ασφαλώς δεν υπάρχει κανένας λόγος να επεκτείνουμε μια συγκινητική, ιστορική στιγμή, σε πλατφόρμα διεκδίκησης.
Εύχομαι όλα να πάνε καλά, και να γυρίσουν οι προσκυνητές στις πατρίδες τους γεμάτοι αγαθές εντυπώσεις, συνδυασμένες με τις αναμνήσεις που έχουν από προγόνους που δεν ευτύχησαν να ζήσουν τη στιγμή. Είμαστε και μερικοί που δεν πηγαίνουμε, επειδή, κατά πώς το βλέπω, μάλλον θα μείνουμε εκεί. Οσο περνούν τα χρόνια, το εσωτερικό βάρος πρέπει να μετατρέπεται σε κάτι διαφορετικό.
Πηγή: ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ, Πέμπτη 5 Αυγούστου 2010
