Δύο μόλις ημέρες πριν τη Λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, κρίνω σκόπιμο να αναδημοσιέυσω επιστολή του Τουρκοπόντιου συγγραφέα Ηλία Καραγκιόζ σχετικά με τα "επεισόδια" που δημιουργήθηκαν πέρυσι στο Μοναστήρι.
Ο Ηλιάς Καραγκιόζ (Ηλίας Μαυρομάτης, αν θέλετε) είναι ο Πόντιος εκείνος που δεν πιστεύει σε φανατισμούς, πάθη και οξύτητες. Που δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τη ράτσα, τη γλώσσα ή τη θρησκεία τους.
Γι αυτόν οι Πόντιοι είναι Πόντιοι. Είτε είναι Τούρκοι, είτε Έλληνες. Είτε είναι Χριστιανοί, είτε Μουσουλμάνοι. Όλοι τους είναι ίδιοι, αφού γεννήθηκαν στον ίδιο τόπο, ήπιαν το ίδιο νερό, ανέπνευσαν τον ίδιο αέρα.
Η επιστολή έχει ιδιαίτερη αξία γιατί πιστεύω ότι τοποθετεί τα πράγματα στη σωστή τους βάση. Εκφράζοντας και εμένα που βρέθηκα εκεί την αφιερώνω σε όλους όσους είδαν εκεί αλλά πράγματα από αυτά που συνέβησαν.
ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΗ ΣΟΥΜΕΛΑ;
(Αναδημοσίευση από τοπική εφημερίδα της Ματσούκας του Πόντου)
Εμείς (οι Τούρκοι) τη Μονή τη γνωρίζαμε με το όνομα «Μοναστήρι της Παναγίας» (Meryem ana), και πολύ αργότερα μάθαμε από τους Χριστιανούς τουρίστες ότι το πραγματικό της όνομα ήτανε «Παναγία Σουμελά».
Ίσως ο μοναδικός σκοπός που οι Χριστιανοί επισκεπτόταν τον ανατολικό Πόντο, και συνεπώς την Τραπεζούντα, να ήτανε το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.
Παρακάτω δεν θα ερευνήσω την ιστορία του μεγαλόπρεπου αυτού Μοναστηριού, αλλά θα αναφερθώ στα πικρά (πονεμένα) γεγονότα που αυτό έζησε στα σχετικώς πρόσφατα χρόνια.
Το Μοναστήρι αυτό, που μέχρι το 1924 ήταν το μοναδικό αποκούμπι της Χριστιανοσύνης, μετά την Ανταλλαγή (1924) ερήμωσε.
Άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν παράνομα στην περιοχή, με κασμάδες, φτυάρια, τσεκούρια και ρόπαλα επιτέθηκαν κυριολεκτικά στο Μοναστήρι.
Όλα τα χρειώδη που ήταν κρυμμένα στο υπόγειο του Μοναστηριού (όπως είδη κουζίνας, κλπ) τα λεηλάτησαν.
Μπορούν να αποκαλυφθούν τα ονόματα αυτών που τα διέρπαξαν, και ίσως τα πράγματα αυτά να βρίσκονται ακόμη στα σπίτια των παιδιών και εγγονών τους.
Έτσι ξεκίνησε το γρέμισμα του Μοναστηριού, το οποίο με τον καιρό έφτασε σε αυτά τα χάλια.
Το γεγονός ότι αυτά τα ερείπια τα επισκέπτονται όλο και περισσότεροι Χριστιανοί τουρίστες, τράβηξε την προσοχή του Κράτους. Αντιλήφθηκε ότι εδώ υπήρχε μια πηγή εσόδων.
Έτσι, με την αρωγή του Κράτους το Μοναστήρι αποκαταστάθηκε στην παλιά του μορφή. Ο δρόμος από την Ματσούκα μέχρι το Μοναστήρι, μήκους 17 χιλιομέτρων, ασφαλτοστρώθηκε. Κατά μήκος του δρόμου ο Λαός μας έκανε τουριστικές εγκαταστάσεις. Και το σπουδαιότερο είναι ότι όλη η δασώδης κοιλάδα του Ρέματος Σουμελά ανακηρύχθηκε σε Εθνικό Πάρκο, γλιτώνοντας από την καταστροφική δασική εκμετάλλευση.
Το αποτέλεσμα ήταν άνθρωποι που ζούσαν από τα κάρβουνα και την υλοτομία, έγιναν αφεντικά και ιδιοκτήτες διαμερισμάτων στην Ματσούκα.
Το ποτάμι, που ήταν γνωστό ως Ποτάμι της Παναγίας, το άλλαξαν αργότερα και το ονόμασαν «Χρυσοπόταμο», σύμφωνα με το παράδειγμα της κότας που γεννάει χρυσά αυγά.
Όλες αυτές οι βελτιώσεις έγιναν από σεβασμό προς το Μοναστήρι της Σουμελά που κάηκε, και που κάποτε, με τον ισχυρισμό πως είναι ιδιοκτησία απίστων, το γκρέμισαν.
Όπως γίνεται κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, κατά την επίσκεψη σημαντικού αριθμού τουριστών στις 15 Αυγούστου 2009, βιώθηκαν κάποια γεγονότα.
Ίσως μάλιστα κάποιοι να θέλησαν να βιωθούν τα γεγονότα αυτά.
Εκείνη την ημέρα, από τις 12:00 μέχρι τις 14:00, ήμουν κι εγώ εκεί.
Μια κοινωνία Χριστιανών – Μουσουλμάνων, που δεν μπορούσες να την ξεχωρίσεις, είχε μαζευτεί έξω από το Μοναστήρι. Από περιέργεια να δω τι συμβαίνει πλησίασα το συγκεντρωμένο πλήθος. Είδα εκεί μία εικόνα, και γύρω της να ανάβουν κεριά. Ταυτόχρονα, είδα κι άλλα κεριά αναμμένα και απλωμένα κατά μήκος του δρόμου. Στις 14:00 η ώρα έφυγα από το πλήθος και γύρισα σπίτι μου.
Το βράδυ της ίδιας ημέρας είδα στο κανάλι της ERT (Ελληνικής Τηλεόρασης) ρεπορτάζ από την Τουρκία, όπου στην τηλεόραση διάβασα στα τουρκικά «Ένταση θείας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά». Έγιναν φαίνεται κάποια επεισόδια, και την επόμενη μέρα, Κυριακή, αγόρασα κάμποσες τοπικές εφημερίδες.
Ο τίτλος της πρώτης σελίδας των εφημερίδων ήτανε: «Ένταση στην Παναγία Σουμελά για τη θεία λειτουργία». Κι έτσι σ’ αυτό το πνεύμα συνεχιζόταν το ρεπορτάζ.
Ειδικότερα έγραφαν οι εφημερίδες ότι ο Διευθυντής Μουσείων Γιλμαζέρ, με το αιτιολογικό ότι δεν ήταν νόμιμη η τελετή λειτουργίας, έκανε παρέμβαση κατά των Ρώσων και Ελλήνων τουριστών, οι οποίοι θέλησαν να κάνουν λειτούργια στην είσοδο της Παναγίας Σουμελά.
Μία άλλη εφημερίδα έγραψε: «Όταν μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ζήτησαν να κάνουν λειτουργία, η ατμόσφαιρα αναταράχθηκε. Ο Διευθυντής Μουσείου Νιλγκέν Γιλμαζέρ αντέδρασε λέγοντας ότι, σύμφωνα με τους νόμους της Τουρκίας, εδώ δεν μπορούσε να γίνει λειτουργία». Έγινε κουβέντα για προβοκάτσιες. Οι προβοκάτσιες που χρησιμοποιούνται εδώ, δε γίνεται αντιληπτό από ποιους γίνονται και εναντίον ποιών στρέφονται. Ο Νομάρχης Τραπεζούντας δήλωσε: -«Εμείς τους γνωρίσαμε ότι δεν μπορούν να τελέσουν λειτουργία. Δεν ξέρουμε τι κρύβεται πίσω από το παραβάν. Μπορεί όμως να υπάρχουν κάποιοι που θέλουν με ένα τέτοιο ζήτημα, να φέρουν την Τραπεζούντα στην επικαιρότητα».
Αυτές οι δηλώσεις δείχνουν ότι η προειδοποίηση του Νομάρχη θα ήταν σεβαστή αν η λειτουργία γινόταν μέσα στο Μοναστήρι και όχι έξω. Επίσης αντιλαμβανόμαστε ότι η δήλωση του Νομάρχη «περί επικαιρότητας» υπονοεί δημιουργία επεισοδίων με σκοπό να γίνουν πρωτοσέλιδα.
Ο Δήμαρχος Ματσούκας Ερτουγρούλ Γκεντς δήλωσε: «Τα επεισόδια είχαν προβοκατόρικο σκοπό. Η Σουμελά είναι κλειστή για λειτουργίες. Θεωρώ δίκαιες τις προειδοποιήσεις του Διευθυντή Μουσείων Γιλμαζέρ».
Εγώ που γράφω αυτές τις γραμμές, δεν είμαι νομικός, ούτε άνθρωπος της θρησκείας. Είμαι ένας ερευνητής της ιστορίας εδώ και 35 χρόνια. Κατά τη γνώμη μου, όπου κι αν κατοικούν οι πιστοί, σε όποια θρησκεία κι αν ανήκουν, κάθε κομμάτι της Γης είναι γι αυτούς τόπος λατρείας. Είναι ελεύθερος ο άνθρωπος όποτε θέλει κι όπου κατοικεί, ομαδικά ή μόνος του να ασκήσει τη λατρεία του.
Αντιλαμβανόμενος έτσι τα πράγματα, σκέφτομαι ότι η απαγόρευση της λειτουργίας έξω από το Μοναστήρι, δεν ταιριάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα, στις θρησκευτικές ελευθερίες και τις ελευθερίες συνείδησης.
Κι αν ήθελε γίνει αποδεκτό ότι η απαγόρευση επιβλήθηκε από κάποιες επιφυλάξεις, δεν βλέπω ορθή την επέμβαση του Διευθυντή Μουσείων. Δεν γνωρίζω στ’ αλήθεια. Οι Διευθυντές Μουσείων είναι άνθρωποι (όργανα) εφαρμογής της τάξης; Δεν υπήρχε άλλος αρμόδιος να κάνει την επιχείρηση;
Τελικά οι Ρωμιοί, που εδώ κι έναν αιώνα περίπου εκδιώχθηκαν από τη μητέρα πατρίδα τους στην Ελλάδα, τηρώντας στη μνήμη τους την αποθυμιά του χαμένου Παράδεισου, επισκέπτονται αυτήν την περιοχή και ως τουρίστες μας αφήνουν έσοδα. Το να επισκέπτονται οι άτυχοι αυτοί άνθρωποι τους παλιούς τους Ναούς, το να κάνουν λειτουργίες, να χορεύουν υπό τον ήχο του κεμεντζέ, να παίρνουν μαζί τους φεύγοντας μια χούφτα χώμα ή ένα μπουκάλι νερό, δεν νομίζω να υποκρύπτει κάποιο άλλο νόημα.
Γι αυτό και δεν καταλαβαίνω τις επιφυλάξεις των εθνικιστικών κύκλων που ξεσηκώνουν (υποδαυλίζουν) το Λαό μας εναντίον των Ελλήνων, φέρνοντας στην επικαιρότητα τέτοια επεισόδια.
Ελπίζω ότι κάποτε όλοι αυτοί θα κατανοήσουν τον πόνο αυτών των άτυχων ανθρώπων με τους οποίους ζήσαμε επί αιώνες, και για λόγους μόνο θρησκείας, εκδιώχθηκαν σε μια ξένη χώρα, το όνομα της οποίας δεν γνώριζαν οι περισσότεροι.
Οι εθνικιστές που θέλουν να δημιουργήσουν επικαιρότητα, ευελπιστώ ότι θα βάλουν τον εαυτό τους στην θέση εκείνων, και απαλλαγμένοι από τα θρησκευτικά, εθνικά και πολιτικά τους συναισθήματα, θα αντιληφθούν τι θα πει αποθυμιά της πατρίδας. Θα γίνουν ανεκτικοί και θα μοιραστούν τον πόνο αυτών των ανθρώπων που μας είναι γνωστοί ως Ρωμιοί – Έλληνες.
Λιβερά, 17 Αυγούστου 2009
